[فرهاد عظیمی]

گفتار چهارم: اجتماع جبران خسارت

اکنون که با انواع بیمه و کاربرد اصول بیمه در آنها آشنا شدیم به بحث اصلی مان که همانا پاسخ پرسشهای مطرح شده در ابتدای این تحقیق بود می پردازیم. پرسشهای مطرح شده به شرح زیر می باشند:

1- آیا می توان همزمان از مزایای دو بیمه جهت یک جبران خسارت استفاده نمود .

2- آیا پس از جبران خسارت از محل یکی از بیمه نامه ها حق بازیافت خسارت برای بیمه گر مسئولیت ایجاد می گردد.

در پاسخ به پرسش اول باید گفت که در حالتهای مختلفی امکان استفاده از مزایای دو بیمه وجود دارد که در ادامه به آن می پردازیم

• این پاسخ 2 سال، 11 ماه پیش توسط  فرهاد عظیمی ویرایش شد.

[فرهاد عظیمی]

الف: تقسيم خطر بين بيمه‌هاي متعدد

ممكن است بيمه‌هاي متعدد، همگي در پوشش شيء بيمه‌شده به‌طور يكسان مؤثر شناخته شوند. اين وضع در دو حالت پيش مي‌آيد:

* یا قراردادهاي بيمه در يك زمان منعقد شده باشند.

* یا اينكه هر قرارداد متعاقب ديگري امضاء شود و اين امر با موافقت همه بيمه‌گران صورت گيرد.

در دو فرض بالا قراردادهايي كه منعقد شده‌اند همگي معتبرند، اما در صورت وقوع خطر، خسارت بايد به نحوي بين بيمه‌گران سرشكن شود كه مجموع مبالغي كه پرداخت مي‌شود از ارزش واقعي شيء بيمه‌شده تجاوز نكند.

دليل اينكه در دو مورد ياد شده، بيمه‌هاي متعدد معتبرند اين است كه در مورد نخست چون بيمه‌نامه‌ها در يك زمان صادر مي‌شوند، قاعدتاً بيمه‌گذار از ساير بيمه‌ها جز بيمه‌اي كه شخصاً در خواست مي‌كند بي اطلاع است و از اين رو در انعقاد قراردادهاي متعدد بيمه سوء نيت و قصد سوء بهره‌برداري وجود ندارد.

همچنين در مورد دوم با توجه به اينكه بيمه‌گذار در هنگام در خواست بيمه از هر بيمه‌گر وجود قرارداد قبلي را به او اعلام مي‌كند معلوم مي‌شود كه نظر ندارد از بيمه‌هاي متعدد سوء ‌استفاده كند و در صورت تحقق خطر اضافه بر ارزش شيء بيمه‌شده مبلغي دريافت دارد.

[فرهاد عظیمی]

ب: اجتماع بيمه‌ها

هنگامي اجتماع بيمه‌ها محقق مي‌شود كه بيمه‌هاي متعدد با اصل خسارت ناسازگار باشد. در اين حالت:

1- قراردادهاي بيمه سهواً در يك تاريخ منعقد نمي‌شوند و

2- موافقت بيمه‌گران هم جلب نمي‌گردد.

بيمه‌گذار براي شيء مورد بيمه پوشش بيمه‌اي كامل دارد ولی براي به‌دست آوردن پوشش بيمه‌اي جديد اقدام مي‌كند. اين امر به نظر برخي مؤلفان حاكي از سوء نيت بيمه‌گذار است و با وجود بيمه‌هاي متعدد به ترتيب ياد شده سوء نيت بيمه‌گذار مفروض است. بنابراین لازم نيست بيمه‌گر ثابت كند كه بيمه‌گذار سوء نيت داشته است و این به‌عهده بيمه‌گذار است كه حسن‌نيت خود را ثابت كند.

به نظر اين عده، نه تنها بيمه‌گذار به علت بطلان قرارداد از منافع بيمه‌نامه محروم مي‌شود بلكه حق بيمه‌اي را هم كه پرداخته است به او مسترد نمي‌شود. بيمه‌گذار فقط مي‌تواند از بيمه‌نامه اول استفاده كند و ساير بيمه‌نامه‌ها بي‌اثر هستند.

از ماده 8 قانون بيمه ايران نیز مستفاد مي‌شود كه قانون‌گذار نظر دیگری را پذيرفته است. طبق ماده مزبور نمي‌توان مالي را كه بيمه شده است به نفع همان بيمه‌گذار و در قبال خطر بيمه‌شده مجدداً بيمه كرد. درست است که از اين ماده چنين برمي‌آيد كه قرارداد دوم معتبر نيست، ولي نمي‌توان نتيجه گرفت كه بيمه‌گذار نمي‌تواند استرداد حق بيمه بيمه‌نامه دوم را خواستار شود.

[فرهاد عظیمی]

ج: بيمه مشترك

بيمه مشترك مشخص يا معلوم كه بدان بيمه مشترك با نسبت معين هم مي‌گويند، از انواع بسيار رايج بيمه است. در اين نوع بيمه، چندين بيمه‌گر خطر واحدي را بيمه مي‌كنند و تعهد هر كدام با نسبت معلومي (در صد يا كسر و نسبت معين) مشخص شده است. مجموع تعهدات بيمه‌گران، يعني كل كسرهايي كه وجود دارد از يك تجاوز نمي‌كند، مثل آنكه در بيمه آتش‌سوزي، سه بيمه‌گر مشتركاً تعهد مي‌كنند و نسبت تعهد آنها به‌ترتيب 6/1 و 3/1 و 2/1 است.

اين نوع بيمه مشترك همان‌طور كه اشاره شد، در عمل بسيار معمول است. هر وقت خطري بسيار بزرگ و تعهد آن از طرف يك شركت و بيش از توانايي شركت باشد، بيمه‌گر يا بيمه‌گذار با پيشنهاد قبول قسمتي از تعهد به وسيله بيمه‌گر يا بيمه‌گران ديگر بيمه مشترك انجام مي‌دهند. خطرهاي بزرگ صنعتي و بازرگاني، كشتي‌هاي عظيم اقيانوس‌پيما، نفتكش‌ها و هواپيماهاي بزرگ، تقريباً هميشه با بيمه مشترك بيمه مي شوند.

با بيمه مشترك، تقسيم خطر و هماهنگي و تجانس بين تعهدات مؤسسه بيمه بهتر تأمين مي شود. گهگاه 20 تا 40 و حتي تعداد بيشتري از بيمه گران در قبول و تعهد خطري واحد يا گروهي از خطرها سهيم مي‌شوند. لويدز لندن، نمونه بارز بيمه مشترك است. يعني مؤسسه لويدز اصولاً براساس تعدد بيمه و به منظور بيمه مشترك تشكيل شده است. سازمان مركزي كه كميته لويدز نام دارد، سازمان اداري مؤسسه است و در انقعاد قراردادها نقشي ندارد. صدور بيمه نامه را، بيمه گران يا گروهي از بيمه گران و با مداخله واسطه هاي بيمه يا نمايندگان بيمه انجم مي دهند. هر بيمه گري در بيمه نامه اي كه دست به دست مي شود، نسبت يا مقدار معيني از مبلغ بيمه شده را تعهد مي كند.

براي اجتناب از بيمه با مبلغ بيمه شده بيش از ارزش واقعي بيمه گذار متعهد است كه تعدد بيمه را در هر حال به اطلاع بيمه گر برساند. بيمه مشترك معلوم تعدد بيمه محسوب است ولي بيمه با مبلغ بيمه‌شده اضافي نيست زيرا كل تعهد بيمه‌گران هرگز از ارزش واقعي شيء بيمه‌شده بيشتر نمي‌شود و جمع نسبتهاي تعهد شده از يك تجاوز نمي‌كند. در حقيقت در بيمه مشترك به نحوي كه در لويدز لندن معمول است، بيمه‌گران با يك بيمه‌نامه جمعي تعهد مي‌كنند. بيمه‌گذار با چندين بيمه‌گر طرف قرارداد است ولي هر بيمه‌گر به نسبت تعهدي كه كرده متعهد است بي‌آنكه بيمه‌گران، بين هم مسئوليت مشترك داشته باشند. بيمه‌نامه كه در واقع جمع‌آوري قبولي بيمه‌گران است با تعيين نسبت تعهد و ميزان حق بيمه هريك و امضاي بيمه‌گران تنظيم مي‌شود و بديهي است كه ساير شرايط بيمه براي كليه تعهدكنندگان يكي است. براي تسهيل روابط بين بيمه‌گذار و بيمه‌گران مختلف، معمولاً يكي از بيمه‌گران به سمت رهبر (ليدر) انتخاب مي‌شود كه مسئول تنظيم قرارداد و صدور بيمه‌نامه است. بيمه‌نامه را كليه بيمه‌گران متعهد امضاء مي‌كنند و يك نسخه نزد شركت بيمه رهبر گذاشته مي‌شود. احياناً يك نسخه هم به نماينده بيمه داده مي‌شود و اصل بيمه‌نامه به بيمه‌گذار تسليم مي‌گردد. ساير بيمه‌گران هر يك رونوشت معمولي از بيمه‌نامه دريافت مي‌دارند.

[فرهاد عظیمی]

اما تمامی مواردی که مطرح شد حالتی را در بر می گیرد که خطرات موضوع بیمه یکی است و در واقع بیمه گر همزمان از دو بیمه نامه همگون مانند بیمه مسئولیت استفاده می کند. یعنی یکبار خسارت را از بیمه ایران و یک بار از بیمه ملت دریافت می دارد اما ما در پی آنیم که ببینیم آیا یک خسارت را می توان همزمان از محل دو بیمه نامه ناهمگون دریافت داشت.

مثلاً کارگری را تصور کنید که به دلیل سقوط از ارتفاع راهی بیمارستان شده و پس از طی مراحل درمان دچار نقص عضو شده و چند ماه بعد به سبب همان حادثه جان می سپارد. آیا بازماندگان او می توانند همزمان از بیمه درمان، حادثه و عمر متوفی و نیز از بیمه مسئولیت کارفرما که هم هزینه های پزشکی و هم دیه فوت را پوشش می دهد استفاده نمایند؟

گفتیم که بیمه اشخاص به سه شاخه درمان، حادثه و عمر تقسیم می شود در زیر به بررسی امکان استفاده همزمان از بیمه مسئولیت با هر یک از سه زیر رشته اشخاص می پردازیم.

[فرهاد عظیمی]

الف: جمع بیمه مسئولیت با بیمه درمان :

در زمان همپوشانی بیمه مسئولیت با بیمه درمان یعنی استفاده همزمان از هر دو بیمه براي جبران هزینه هاي پزشکی اصل جبران خسارت یا همان اصل زیان مداخله نموده و حکم می کند که بیمه نباید منبع درآمدي براي بیمه گذار یا زیاندیده باشد و لذا حداکثر امکان بهره برداري از بیمه براي زیاندیدگان معادل مبلغی است که بابت هزینه هاي پزشکی پرداخت نموده اند. بنابراین اگر هزینه های پزشکی زیاندیده از محل بیمه درمان پرداخت شده باشد، امکان پرداخت مجدد از محل بیمه مسئولیت نیست و به همین دلیل است که در زمان پرداخت هزینه های پزشکی اصل اسناد دریافت می شود.

اکنون این سوال مطرح است که آیا بیمه گر درمان پس از پرداخت هزینه های پزشکی می تواند به بیمه گر مسئولیت جهت بازیافت خسارت مراجعه کند؟ یا آیا می اواند ادعا کند که از آنجا که هزینه های پزشکی هم در بیمه درمان و هم در بیمه مسئولیت پوشش دارد، پس بحث بیمه مضاعف مطرح است و هر دو بیمه گر باید با مشارکت هم خسارت را جبران کنند؟
نظر شما چیست؟

[فرهاد عظیمی]

ادامه بحث الف:

پاسخ هر دو پرسش بالا خیر است. زیرا بر اساس قوانین جاری کشور در صورتی که شخصی باعث آسیب بدنی شخص دیگری شود، دادگاه عامل زیان را به پرداخت هزینه پزشکی محکوم نمی کند. بلکه فقط دیه و ارش در نظر می گیرد. بجز در موارد بسیار نادر که به آن هزینه پزشکی مازاد بر دیه می گویند و تواتر آن حتی کمتر از یک در هزار می باشد. به عبارت دیگر بیمه گر مسئولیت قانونا مسئول پرداخت هزینه های پزشکی در قبال مصدوم نیست تا به استناد آن به بیمه گر درمان اجازه بدهیم که یا برای بازیافت یا برای استفاده از مکانیزم بیمه مضاعف به سراغ وی بیاید. این از نظر فنی بیمه. ولی در عمل یک حالت وجود دارد که راه را برای بیمه مضاعف باز می کند. آیا می دانید آن یک حالت چیست؟ منتظر نظر شما هستم.

[فرهاد عظیمی]

شما که هیچکدام نظر ندادین . باشه خودم می گم. 😏

تازگی ها یعنی اوایل سال 1400 بیمه مرکزی کلوزهای جدید بیمه مسئولیت کارفرما در قبال کارکنان رو ابلاغ کرد. یکی از این کلوزها هزینه های پزشکی است که حتی اگر بیمه گذار مسئول آن هم شناخته نشود بیمه گر متعهد پرداخت می باشد. اگر بیمه نامه مسئولیتی این کلوز را داشته باشد، و همزمان پای یک بیمه درمان هم وسط باشد، در این حالت شرایط بیمه مضاعف برقرار است. البته نکته اینجاست که قرار نیست بیمه گر درمان پرداخت و سپس از بیمه گر مسئولیت بازیافت کند، بلکه هر دو بیمه گر یعنی بیمه گر درمان و مسئولیت مشترکاً باید این هزینه ها را جبران کنند.

[فرهاد عظیمی]

ب: جمع بیمه مسئولیت با بیمه حادثه

با توجه به ماهیت غرامتی تعهد بیمه گر در بیمه حادثه، شخص می تواند به هر تعداد بیمه حادثه خریداري نموده و از مزایاي تمامی آنها نیز بهره مند گردد. اصل خسارت واقعی یا همان اصل زیان نیز کاربردی در بیمه هاي غرامتی نداشته و با ماهیت بیمه هاي سرمایه اي مثل حادثه که در واقع توافق براي پرداخت مبلغی سرمایه در صورت رخداد خاصی فارغ از جنبه جبران خسارت می باشد منافات دارد.بنابراین می توان همزمان هم از مزایاي بیمه مسئولیت و هم از مزایاي بیمه حادثه استفاده نمود.

[فرهاد عظیمی]

ج: جمع بیمه مسئولیت با بیمه عمر

با توجه به اینکه بیمه عمر نیز ماهیت سرمایه اي دارد و اصل زیان یا اصل خسارت واقعی در آن اعمال نمی شود با همان استدلال که در بند پیش مطرح شده در بیمه هاي عمر نیز فرد می تواند هم از مزایاي بیمه مسئولیت و هم از مزایاي بیمه عمر همزمان استفاده نماید.

[فرهاد عظیمی]

اما در پاسخ به اینکه آیا پس از جبران خسارت از محل یکی از بیمه نامه ها حق بازیافت خسارت براي بیمه گر مسئولیت ایجاد می گردد ؟ نیز می توان گفت که با توجه به اینکه در هیچ یک از بیمه هاي مسئولیت ، حادثه و عمر اصل جانشینی اعمال نمی شود، بنابراین بیمه گر پس از جبران خسارت حق رجوع به عامل زیان نداشته و نمی تواند خسارت پرداختی را بازیافت نماید. اما در بیمه هاي درمان باستناد اصل جانسینی و از آن مهمتر اصل زیان بیمه گر می تواند خسارت پرداختی را از عامل زیان مشروط به اینکه مشمول اشتثنائات اصل قائم مقامی(همسر،فرند و بستگان نزدیک یا کارکنان بیمه گذار) نباشد مطالبه نماید.

[فرهاد عظیمی]

نتیجه گیري :

از مجموع مباحث مطرح شده در این تحقیق چنین نتیجه گیري می شود در صورت وجود دو بیمه نامه براي جبران خسارت چنانچه هر دو بیمه ماهیت خسارتی داشته باشند :

• اولاً امکان استفاده همزمان بیمه گذار یا بیمه شده از مزایاي هر دو بیمه وجود ندارد.
• ثانیاً بیمه گر پس از جبران خسارت می تواند جانشین بیمه گذار شده و به مقصر اصلی حادثه مراجعه نماید.

اما چنانچه حداقل یکی از دو بیمه نامه ماهیت غرامتی داشته باشد، بجز موارد استثناء که در متن شرح داده شد:

• بیمه گذار یا بیمه شده یا ذینفع می تواند همزمان از مزایاي هر دو بیمه استفاده کند.
• بیمه گر پس از پرداخت خسارت حق مراجعه به عامل زیان نداشته و این حق حسب مورد متلعق به
• بیمه گذار، بیمه شده یا ذي نفع می باشد.

[فرهاد عظیمی]

منابع و مواخذ:

کتابها:

. 1. حقوق بیمه،دکتر جانعلی محمود صالحی،بیمه مرکزي ایران، 1381

. 2. کلیات بیمه ، آیت کریمی، بیمه مرکزي ایران ، 1390

3. مبانی نظري و عملی بیمه،دکتر عبدالناصر همتی و دکتر علی دهقانی، بیمه مرکزي ایران، 1382

4. بیمه عمر و سایر بیمه هاي اشخاص، ژان لوك اوبر، ترجمه دکتر جانعلی محمود صالحی،پژوهشکده. بیمه، 1390

. 5. اصول و کلیات بیمه هاي اشخاص،هادي دستباز،دانشگاه علامه طباطبائی، 1377

. 6. دانستنی هاي بیمه مسئولیت، علی اعظم محمد بیگی و محمد حیدري، پوششگسار، 1387

. 7. قرارداد بیمه در حقوق اسلام و ایران، توفیق عرفانی، کیهان، 1381

. 8. جزوه درسی بیمه هاي مسئولیت دوره کارشناسی رشته مدیریت بیمه، فرهاد عظیمی ، 1391

. 9. جزوه درسی بیمه هاي اشخاص دوره کارشناسی رشته مدیریت بیمه، ، فرهاد عظیمی ، 1390

. 10 .جزوه درسی بیمه هاي حقوق بیمه دوره کارشناسی رشته مدیریت بیمه، ، فرهاد عظیمی 1390

. 11 .جزوه درسی ریسک و بیمه دوره کارشناسی رشته مدیریت بیمه، ، فرهاد عظیمی 1390

مقاله:

1. دکتر حسن بادینی، قواعد حاکم بر اعمال همزمان نظامهاي جبران خسارت، فصلنامه حقوق، مجله حقوق و علوم سیاسی ، شماره 2،1387

اینترنت:

http://hamtaco.com