[محسن آذری آغویه]

بخش دوم

تاریخچه بیمه های دریایی

تاريخچه بيمه دريايی به طور چشمگيری با توسعه و گسترش تجارت بين المللی در طول دوران دريانوردی همراه بوده است. اسناد تاريخی نشان می دهند که بازرگانان فينيقيايی بيش از هزار سال پيش از ميلاد مسيح از نوعی بيمه دريايی استفاده می کردند. شکل اوليه اين بيمه در آغاز بسيار ساده و ابتدايی بود تا آنکه در ميانه قرن هفدهم پيشرفت قابل توجهی در شمال اروپا و بخصوص در لندن مشاهده شد.

اصول و مبانی بيمه دريايی اغلب با نام لويدز ( Lloyds) همراه هستند. در دهه 1861 ادوارد لويد قهوه خانه ای در لندن داير کرد که به محلی برای ملاقات ناخداها، صاحبان کشتی ها و بازرگانان شهر تبديل گشت که در آنجا برای کشتی ها و محموله ها بيمه نامه هايی در خور فعاليت های تجاریشان تنظيم می کردند. اين بازرگانان که فعاليت های تجاری مخاطره آميز را به ازای مبلغ مورد توافقی به عنوان حق بيمه، ضمانت می کردند نام و امضای خود را در زير بيمه نامه درج می کردند و از اينرو به عنوان بيمه گر(Underwriter) شناخته می شدند. قهوه خانه لويدز مورد توجه صاحبان کشتی ها قرار گرفت و به عنوان مکانی برای يافتن بيمه گرها و تنظيم بيمه نامه ها به رسميت شناخته شد. اين بيمه گرها به “بيمه گران لويدز” معروف شدند.

با گسترش و عمومی شدن تسهيلات بيمه، بازرگانان و صاحبان کشتی ها فعاليت های تجاری و اقتصادی خود را با کشورهای ديگر گسترش دادند و به نقاط دورتر سفر کردند. اين گسترش، خود موجب نياز بيشتر برای استفاده از بيمه ای مناسبتر و فراگير تر شد.

پس به طور خلاصه می توان گفت:

• بيمه دريايی با تحول و گسترش حمل و نقل بين المللی از طريق دريا بوجود آمد.
• دريانوردان فنيقی اولين فرم بيمه های دريايی را حدود هزار سال قبل از ميالد مسيح بوجود آوردند.
• سالهای 1861قهوه خانه ادوارد لويد در لندن محل تجمع مالکان، فرماندهان و بازرگانانی بود که کار آنان فراهم کردن انواع پوشش های بيمه ای برای کشتی ها و کالاهايشان بود.
• آنان در قبال دريافت حق بيمه، بيمه نامه های درخواستی را می نوشتند و در زير آنها نامشان را نوشته و امضا ميکردند و به همين دليل به آنان بيمه گران می گفتند.
• قهوه خانه لويدز در چشم مالکان کشتی ها محلی بود که بيمه گران يافت می شدند.
• پس از چندی بيمه گران قهوه خانه به نام بيمه گران لويدز معروف شدند Lloyd’s Underwriters

[محسن آذری آغویه]

بخش سوم

باشگاه های حمایت وغرامت P&I Clubs

باشگاه حمایت و غرامت یا همان کلوب پی اند آی بدین سان تعریف شده است:

An association of ship owners that have grouped together to insure each other on a mutual non-profit-making basis, for their third-party liabilities.

انجمنی متشکل از مالکان کشتی که برای بیمه کردن تعهدات و مسئولیت یکدیگر (صورت متقابل) نسبت به اشخاص ثالث، در یک ساختار غیرانتفایی، گرد هم آمده اند.

متقابل به معنای به اشتراک گذاشتن خطرات و تعهدات به شکل مساوی، يا منصفانه، با يکديگر است. همانطور که انتظار میرود تمام اعضای کلوب جايگاه برابری خواهند داشت و هيچکدام مسئوليت بيشتری نسبت به بقيه نخواهد داشت. با وجود رقابت تجاری بين مالکان، آنها متوجه امتيازات کارگروهی در راستای اهداف بيمه ای خود شدند و در مراحل نخستين کار به طور داوطلبانه برای تشکيل انجمن يا کلوب P&Iگرد هم آمدند. در اوايل قرن هجدهم ميلادی تنها خطر پيش روی مالکان کشتی ها فقط خطرات مربوط به کشتی او بود. در سال 1688 دو کشتی دی-واکس و وی-سالوادور با يکديگر تصادف کردند و مالکان هر دو کشتی تقاضای خسارت از طرف مقابل نمودند.

در آن زمان بيمه نامه بدنه هيچگونه پوششی در قبال مسئوليت کشتی بيمه شده نسبت به صدماتی که به کشتی مقابل وارد می آورد را شامل نمی شد که پس از آن مالکان شناورها در رايزنی با بيمه گران بدنه از آنها تقاضای پوشش خطرات تصادف با شخص ثالث را درخواست کردند و بيمه گران بدنه تقبل سه-چهارم اين مسئوليت را با رعايت کلوز تصادم ( RDC- Running Down Clause) نمودند و یک-چهارم از مسئوليت به عهده مالکان باقی ماند. حتی تقبل یک چهارم مسئوليت نيز برای مالکان بسيار قابل ملاحظه بود و به همين دليل بدنبال پوشش دهنده ديگری برای بيمه اين آن یک-چهارم بودند.

همچنين تا قبل از سال 1688 مالکان کشتی ها هيچگونه مسئوليتی در قبال کشته شدن دريانوردان، مسافران يا افراد ثالث بر روی کشتی شان نداشتند، حتی اگر اين مرگ بدليل غفلت يا اشتباه مالک شناور بود. در سال 1688 با قانون لرد کمبل همه چيز تغيير کرد. بازماندگان يا وکلای قربانيان می توانستند در مقابل مسئوليت و غفلت مالکان کشتی ها ادعای دعوی نمايند. همچنين قانون بندرگاه ها و اسکله ها مصوب سال 1681 میلادی به مسئولين مربوطه اجازه مي داد تا هرگونه خسارت به دارائی ها يا تاسيسات بندری چه ناشی از غفلت و چه غير را از مالکان کشتی مطالبه نمايد.

مالکان برای حمايت در مقابل اين مسئوليت سنگين به سمت باشگاه های متقابل بدنه قديمی خود که در حال منحل بود رفتند و باشگاه های بدنه قديمی که هنوز باقيمانده بودند پوشش مسئوليت در برابر اشخاص ثالث را ارائه نمودند و باشگاه های حمايت (Protection Club) از مالکان را بوجود آوردند.

در سال 1611 اولين باشگاه حمايت از مالکان کشتی ها بنام انجمن حمايت متقابل مالکان کشتی Society Protection Mutual Owners Ship بوجود آمد. ريسک هايی که توسط اين باشگاه پوشش داده می شد عبارت بود از:

• مرگ افراد
• جراحت افراد
• صدمه به دارايی های افراد ثالث
• بخشی از مسئوليت تصادف با ديگر کشتی ها که توسط بيمه گران بدنه پوشش داده نمی شد.

[محسن آذری آغویه]

بخش چهارم

تعریف بیمه دریایي و بیمه متقابل در قوانین ایران:

در قوانین ایران تعريف خاصي از بيمه دريايي وجود ندارد و به تعريف كلي بيمه بسنده شده است. اما در فقه اسلامی به بيمه متقابل اشاره کامل و جامعی شده است. همچنین هيچگونه تعريفی و يا اشاره در قانون بيمه کشور و همچنين مقررات بيمه گری به موسسات بيمه متقابل نشده است و در کنار خلع قانون بيمه دريايی منجر به بروز و ايجاد اشکال در فرآيند فعاليت اينگونه موسسات شده است.

اين گونه موسسات تنها طبق مقررات تاسيس و فعاليت موسسات بيمه در مناطق آزاد تجاری-صنعتی جمهوری اسلامی ايران وفق بند (چ) ماده يک که اشعار می دارد ” موسسات بيمه متقابل، موسسات بيمه ای که خدمات خود را بصورت بيمه متقابل و تنها به اعضاء ارائه می نمايند.” همچنين طبق بند 2 ماده 4 همان مقررات، “موسسات بيمه متقابل با سرمايه حداقل 200 ميليون ریال تشکيل می شوند که بايد حداقل ده درصد آن بصورت نقدی پرداخت شده باشد.”

[محسن آذری آغویه]

بخش پنجم

تعریف بیمه متقابل از دیدگاه فقه اسلامی

بيمه متقابل از اقسام بيمه و عبارت است از اينکه چند نفر با سرمايه مشترک شرکتى تأسيس کنند و قرار بگذارند ھر خسارتى – اعم از مالى و جان به ھريک از آنان وارد شد از طريق شرکت ياد شده جبران نمايند. از اين عنوان در بخش مسائل مستحدثه سخن رفته است.

حکم بيمه متقابل

بيمه متقابل از عقود و قراردادھاى عقلايى است. تصحيح آن در قالب يکى از عقود اسلامى – بنابر قول به اينکه تنها معاملاتى محکوم به صحّت است که منطبق بر عناوين معاملات رايج در عصر شارع عصر نزول وحى باشد -به يکى از سه طريق ذيل است:

عقد ضمان

بدينگونه که ھريک از اعضا براساس آيين نامه تنظيمى شرکت، خسارت معيّن وارد بر ديگر اعضا را به نسبت خاص که تابع ميزان مال ھريک از آنها است در مقابل ضمانت آنان، ضمانت کند. البتّه خسارت از مال مشترک ادا خواهد شد. به عنوان مثال اگر اعضاى شرکت ده نفر با سرمايه مساوى باشند، ھرکدام به مقدار يک دھم ضامن خسارت وارد بر ديگرى است.

اين نوع ضمان از مصاديق ضمان اعيان به شمار مىرود و بنابر قول به صحّت ضمان اعيان غير مضمون، صحيح است و در صورت انطباق عقد ضمان بر بيمه متقابل، عقد بيمه لازم و وفاى به آن بر ھريک از اعضا واجب خواھد بود.

عقد صلح

بنابر اينکه صلح عقدى مستقل باشد. بدين صورت که شرکا با يکديگر بر اين امر مصالحه می کنند که ھرکدام مبلغى معيّن به حساب شرکت واريز کند و به نسبت خاص که تابع ميزان مشارکت ھرکدام است خسارت وارد بر جان يا مال ديگر شرکا را جبران نمايد. عقد صلح نيز لازم و وفاى به مفاد آن واجب است.

عقد شرکت

بدينگونه که قرارداد منطبق با عقد شرکت تنظيم و براساس آن ھريک از شرکا در ضمن عقد ملتزم به جبران خسارت ديگر شريکان می شود .در اين فرض عقد جايز است؛ ليکن تا زمانى که قرارداد فسخ نشده است عمل به اين شرط واجب خواھد بود. اگر شرکت ياد شده با سرمايه مشترک و با اجازە اعضا به تجارت بپردازد، صحيح است و سود حاصل از آن به نسبت سهم ھريک بين آنان توزيع می شود.

[محسن آذری آغویه]

بخش ششم

تعریف بیمه دریایی و بیمه متقابل در قانون انگلیس:

بر اساس ماده 1 قانون بيمه دريايي انگليس 1906 “قرارداد بيمه دريايي قراردادي است كه به موجب آن بيمه گر تعهد مي كند كه طبق و تا مبلغ مورد توافق خسارات دريايي و به عبارت ديگر خسارات احتمالي سفر دريايي بيمه گذار را جبران نمايد.”

در فصل شانزدهم قانون مذکور نیز به بیمه متقابل پرداخته شده است. بر اساس ماده 60 این قانون چنین آمده:

فصل شانزدهم : بیمه متقابل

ماده 60 -اصلاح قانون دررابطه با بيمه متقابل

1 -بيمه متقابل بيمه ای است که درآن دو نفر يا بيشتر متقابال توافق کنند همديگر را درمقابل زيان های دريائی بيمه نمايند.

2-مقرراتی از اين قانون که در ارتباط با حق بيمه مي باشد درمورد بيمه متقابل بکار برده نمي شود اما ضمانت يا هرگونه ترتيب ديگری که بين طرفين توافق شده است جايگزين حق بيمه مي گردد.

3 -مقررات اين قانون تاآنجا که ممکن است بوسيله توافق طرفين تغيير کند دربيمه متقابل مي تواند بوسيله شرايط بيمه نامه های صادره توسط انجمن يا بوسيله قوانين و مقررات انجمن تغيير داده شوند.

4 -با توجه به استثنائات مذکور دراين بخش مقررات اين قانون درمورد بيمه متقابل نيز اجرا مي شود.

[محسن آذری آغویه]

بخش هفتم

آغاز به کار کلوب های P&I

کلوب های P&I به اجتماعی از مالکان کشتی اطلاق می شود که برای بيمه کردن تعهدات يکديگر در قبال اشخاص ثالث، در يک بنياد تعاونی و غيرانتفايی گرد هم جمع شده اند. بعضی از اين کلوب ها توسط شرکت های مديريتی و تجاری اداره می شوند در حالی که بعضی ديگر مستقيما توسط کارکنان کلوب گردانيده می شوند. با اين حال تمام فعاليت ها زير نظر اعضای کلوب و مالکان عضو است.

انجمن های متقابل حمايت و جبران خسارت صاحبان کشتی در نيمه دوم قرن 19 در انگلستان آغاز به کار کردند. اولين کلوب “حمايتی” در سال 1855 تشکيل شد و خسارات جانی، جراحات فردی و اموال آسيب ديده را تحت مصوبه دريانوردی تجاری، پوشش می داد.

اولين کلوب “پرداخت خسارت” نيز در حدود 20 سال بعد برای پوشش خسارات وارد به محموله ها شکل گرفت. اولين کلوب تلفيقی “حمايت و پرداخت خسارت” با به هم پيوستن اين دو کلوب در سال 1886 تشکيل شد و انجمن P&I شمال انگلستان پديد آمد.

[محسن آذری آغویه]

بخش هشتم

بازیگران بازار بیمه های P&I

امروزه 13 کلوب عضو گروه بين المللی P&I، بيش از نود درصد تناژ ناخالص کشتی های اقيانوس پيما را بيمه می کنند، بيمه نامه های قابل برداشت و بيمه های اتکايی تحت موافقتنامه صندوق مشترک تامين می شود. امروزه داشتن بيمه نامه های P&I در بستن قراردادهای اجاره کشتی و ورود به بندرهای کشورهای مختلف، ضروری است.

تا قبل از سال 1998 پوشش P&I فقط توسط کلوب ها ارائه می شد ولی از آن سال به بعد شرکت های بيمه تجاری نيز وارد بازار شده و با ارائه پوشش های لازم توانسته اند در حدود پنج درصد بازار را تحت پوشش قرار دهند. شرکت های بيمه تجاری حق بيمه ثابت در قبال ارائه پوشش های لازم دريافت می نمايند و معمولا سقف تعهدات پايين تری نسبت به کلوب ها ارائه می دهند و امکانات کمتری برای ارائه سرويس های لازم و مورد نياز کشتيرانی ها در اختيار دارند.

[محمدسعید الفتی]

جناب آقای آذری آغویه. سپاسگزارم از اقدامی که برای معرفی باشگاه های P&I فرموده اید. در بخش هشتم ( بازیگران بیمه های P & I) به «بیمه نامه های قابل برداشت» اشاره کرده اید که منظور آن را متوجه نشدم. متشکر میشوم اگر در مورد آن توضیح بفرمایید.

[محسن آذری آغویه]

سلام جناب آقای الفتی. من هم متقابلاً از شما سپاسگزارم. امیدوارم این مطالب مفید باشه. اما در خصوص موردی که مطرح فرمودین باید عرض کنم که موضوع به قدری مفصله که خودش یک مقاله جداگانه می طلبه که اگر حجم کار اجازه بده حتما در این خصوص خواهم نوشت. اما اگر بخواهیم خیلی خلاصه بگوییم «آن بخش از ظرفیت نگهداری ریسک که بین کلوب ها بصورت کنسرسیومی پوشش داده می شود و اعضا در هنگام خسارت از صندوق مشترک برداشت می کنند.»

بخاطر نبودن معادل فارسی جایگزین مناسبی برایش پیدا نکردم.

[محسن آذری آغویه]

بخش نهم

میزان تعهدات باشگاه ها

ميزان تعهدات و جبران خسارات تحت پوشش در کلوب ها طبق لايه بندی (layer) صورت گرفته برای پوشش خطر انجام می گيرد. هر کدام از کلوب های بين المللی 9 ميليون دلار امريکا برای هر خسارت می پردازد (طرح 2015) اين مبلغ به “سهم نگهداری” (retention) معروف است. خسارت های مازاد 9 ميليون دلار، تا سقف 80 ميليون دلار، در صندوق مشترک بيمه اتکايی تقسيم می شود.

اولين لایه 21 ميليون دلار مازاد خسارت سهم نگهداری 9 ميليونی، که به عنوان صندوق مشترک بيمه اتکايی پايين دست (Lower pool) شناخته می شود، در بين کلوب های گروه تقسيم می شود. سهم هر کلوب به موارد زیر بستگی دارد:

• تناژ ناخالص ورودی،
• حق بيمه متقابل و
• سوابق آن کلوب در صندوق مشترک بيمه اتکايی.

لازم به ذکر هست اين صندوق کاملا توسط کلوب ها و به صورت مشترک تحت پوشش بوده و هيچگونه پوشش اتکايی تا لایه مذکور خريداری نمی شود.

لایه 50 ميليونی بعدی تا سقف 80 ميليون دلار که در 3 لایه تحت پوشش قرار گرفته، و به عنوان مازاد صندوق مشترک بيمه اتکايی پايين دست به شمار می رود، صندوق مشترک بيمه اتکايی بالا دست نام دارد. ميزان مشارکت در صندوق مشترک بالا دست (Upper pool)، به موارد زیر بستگی دارد:

• تناژ ناخالص ورودی کلوب
• ميزان خسارتهای وارد شده به کلوب P&I.

صندوق مشترک بيمه اتکايی، توسط يک شرکت بيمه متعلق به زير مجموعه کلوب ها به نام هيدرا مازاد 30 ميليون دلار تا 80 ميليون را تحت پوشش بيمه اتکايی قرار می دهد که 10 درصد از ريسک مازاد 45 ميليون تا 60 ميليون و 5 درصد از ريسک مازاد 60 ميليون تا 80 ميليون نيز سهم خود کلوب ها خواهد بود. (بدين معنی که تنها لایه دارای اتکايی کامل مازاد 30 ميليون دلار تا 45 ميليون دلار می باشد). همچنين گروه بين المللی برای مشارکت در کنسرسيوم قرارداد اتکايی گروه کلوب ها 30% از لایه 500 ميليون مازاد 80 ميليونی بيمه اتکايی که در بالا گفته شد، از طريق شرکت هيدرا مشارکت می کنند.

[محسن آذری آغویه]

بخش دهم

مدیریت باشگاه و حق عضویت

با توجه به اينکه سيستم کلوب ها همواره يک سيستم بسته بوده لذا اطلاعات محدودی از فرآيند عمليات آنها موجود می باشد و بايد توجه داشت که بيمه P&I در دنيا در کلوب هايی صادر می شوند که متشکل از مالکان کشتي ها هستند و به دو صورت اداره میشوند.

• توسط اعضاء (اعضا خود مديران کلوب را انتخاب و کار اداره کلوب را بر عهده دارند).
• توسط سازمانهای مديريتی (اعضا کلوب يا هيئت مديره مديريت کلوب را به شرکت های ارائه دهنده خدمات مديريتی (Managers) واگذار کرده و بابت اين امر هزينه و دستمزد پرداخت میکنند).

حق عضويت های دريافتی در کلوب ها متغيير بوده و به دو صورت حق عضويت در بدو ورود و در صورت ناکافی بودن حق عضويت دريافتی از مالکين عضو،کلوب برای جبران خسارت های وارده، اعضا را برای پرداخت حق بيمه

مجدد فرا می خواند.

برای تعيين نرخ حق عضويت P&I با توجه به اينکه حق عضويت پرداختی بايستی متناسب با ريسک هر يک از اعضا باشد و سيستم همکاری متقابل رعايت شود بايد کاملاً منصفانه تعيين گردد.

در تعيين نرخ حق عضويت استفاده از قانون اعداد بزرگ کاربرد بسيار دارد يعنی ميزان تناژ ثبت شده توسط يک کلوب در توانايی آن کلوب جهت پوشش خسارات وارده و کاهش ضريب خسارت خود بمنظور کاهش حق عضويت استفاده می شود از جمله عوامل تعيين کننده ديگر در تعيين نرخ حق عضويت می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• سوابق خسارتی اعضا،
• کيفيت مديريت شناورها،
• سطح آگاهی علمی و عملی کارکنان کشتي ها،
• سن و سال شناورها
• مناطق تردد و
• نوع عمليات

[محسن آذری آغویه]

بخش یازدهم

امتیازات ورود به باشگاه

با عضویت در باشگاه می توان از امتیازات زیر بهره مند شد

• کنترل:

مالکيت کلوب ها از آن اعضا و توسط نمايندگان آنها اداره می شوند و اين امتياز را دارند که پوشش های واقعی مورد نياز اعضايشان را در اختيارشان قرار دهند.

• سودآوری:

کلوب ها بدليل غيرانتفاعی بودنشان سود رسانی به شخص يا سرمايه گذاری را ندارند. هرگونه حق عضويت صرفا” صرف پوشش ريسک های اعضا و هزينه های اداری مرتبط مي گردد، در نتيجه مي توان حق عضويت ها را در حداقل خود نگه داشت.

• حق عضویت:

با توجه به ماهيت تعاونی کلوب ها و اينکه در زمان وقوع يک خسارت بزرگ حق عضويت مکمل از کليه اعضا به نسبت پرداخت های قبلی و سابقه خسارتی آنها دريافت مي گردد، لذا کلوب توانايی آنرا دارد تا با تکيه بر اعضای خود از پس خسارات بزرگی که معموال طبيعت ريسک های مسئوليت هستند، بر آيد.

• صدور ضمانت نامه:

در صورت بروز حادثه ای که مسئوليت مالک کشتی تهديد شود کلوب می تواند با صدور ضمانت نامه از توقيف شناور جلوگيری نمايد و بقيه کار بررسی حادثه را توسط نمايندگان خود در سراسر بنادر دنيا پيگيری نمايد.

• دامنه پوشش های کلوب:

دامنه پوشش های کلوب تنها به ريسک هايی که در کتابچه قانون کلوب آورده شده ختم نمی گردد و در زمانی که حادثه ای خارج از ريسک های عنوان شده در متن کتابچه قوانين حادث گردد، مديران کلوب پس از بررسی های لازم دارای صلاحیت تصميم گيری برای تخصيص پوشش در آن مورد خاص می باشند.

• خدمات:

1- کلوب های P&I متخصصين مجرب دريايی، حقوقی و بيمه ای را در بخش خسارات و مشاوره خود در اختيار دارند که آماده ارائه هرگونه مشاوره مجانی و کمک به اعضا در خصوص هر مشکلی حتی خارج از پوشش های کلوب می باشند.

2- همچنين اعضا می توانند از خدمات و مشاوره کارگزاران کلوب Correspondents در سراسر بنادر دنيا در برابرمشکلاتی که روبرو می شوند استفاده نمايند.

3- ارتقاء ايمنی شناورها و کاهش خسارات با انجام بازرسی های اوليه شناورها و مميزی سيستم مديريت دفاتر مرکزی دريافت بولتن های ايمنی، حقوقی و امنيت دريايی بطور مستمر

4- اطلاع رسانی بروز الزامات و مقررات ملی و بين المللی به جهت آگاهی اعضا.

پایان.

امیدوارم این مطالب براتون مفید بوده باشه.