عوامل اجرائی در بیمه نامه مسئولیت مسئولیت مدنی کارفرما در قبال کارکنان

[فرهاد عظیمی]

بخش دوم

ردپای عوامل اجرائی در ایین نامه 98

بیایید اول ببینیم این عبارت چند بار دیگر در این آیین نامه امده و سپس ببینیم آیا می توان از انها یک نشانه ای برای شناسایی مصادیق عوامل اجرائی پیدا کرد یا نه.

علاوه بر بند سه ماده دو که در بالا گفتیم، دومین جائی که به عوامل اجرائی اشاره شده بند 4 همان ماده دو هست که در تعریف کارکنان می گوید:

۴- کارکنان: افرادي که طبق قانون کار یا سایر قوانین و مقررات کشور به عنوان کارگر یا کارمند بیمه¬ گذار فعالیت می-نمایند. در صورتی که مسئولیت عوامل اجرایی بیمه¬ گذار تحت پوشش بیمه قرار گرفته باشد، کارکنان آن¬ها نیز مشمول این تعریف می¬گردند.

سومین جا، ماده سه آیین نامه هست. یعنی موضوع بیمه :

ماده ۳- موضوع بيمه عبارت است از مسئولیت مدنی بيمه‌گذار و یا عوامل اجرایی وی (که مشخصات آنها در بیمه‌نامه و یا الحاقیه آن درج گردیده است) در قبال صدمات بدنی که به علت وقوع حادثه تحت پوشش بیمه در کارگاه (مکان فعالیت) به کارکنان وارد شود.

چهارمین جا ماده 13 هست بدین شکل:

ماده ۱۳- با صدور بیمه نامه، بیمه گر متعهد است در صورت وقوع حادثه تحت پوشش و احراز مسئولیت بیمه¬ گذار و یا عوامل اجرایی وی که مسئولیت آنها تحت پوشش این بیمه¬نامه قرار گرفته است، خسارت را ظرف مدت پانزده روز پس از تکمیل مدارک و حداکثر به میزان مندرج در شرایط خصوصی بیمه¬نامه پرداخت نماید. میزان خسارت قابل پرداخت با توافق بيمه‌گر و بيمه‌گذار یا زیاندیده تعیین می¬شود. در صورت عدم توافق، میزان خسارت قابل پرداخت بر مبناي درصد مسئوليت بيمه‌گذار که توسط مراجع قضایی تعيين مي‌شود و اعمال آن روي معادل ريالي ارزانترين نوع ديه رايج روز پرداخت، محاسبه و پرداخت مي‌شود. در هر صورت حداكثر مبلغ خسارت قابل پرداخت در هر حادثه تحت پوشش براي هر نفر، از مبلغ مندرج در شرايط خصوصي بيمه‌نامه بيشتر نخواهد بود.

و پنجمین جا ماده 16 آیین نامه هست که برای تعیین تکلیف بیمه مضاعف می گوید:

ماده ۱۶- در صورتی که مسئولیت بیمه گذار و یا عوامل اجرایی وی که مسئولیت آنها تحت پوشش این بیمه¬نامه قرار دارد، همزمان تحت پوشش سایر بیمه¬ گران نیز باشد، بیمه¬گر موظف است بر مبنای این بیمه¬ نامه تعهدات خود را ایفا نماید و سپس می¬تواند برای بازیافت سهم سایر بیمه¬ گران به آنها مراجعه نماید.

ششمین جا هم ماده 17 هست که در خصوص اختیار بیمه گر به پرداخت بدون رای می گوید:

ماده ۱۷- در صورتی که با توجه به شرایط بیمه نامه و اسناد و مدارك ارایه شده، مسئوليت بيمه‌گذار و یا عوامل اجرایی وی، از نظر بيمه‌گر محرز باشد، بیمه¬ گر مي‌تواند در صورت توافق با بيمه‌گذار و اخذ رضايت از مدعي يا مدعيان، قبل از صدور رأي مراجع قضایی، خسارت مربوط را پرداخت كند. در اين صورت بيمه‌گر در برابر هر گونه ادعای بعدی تعهدي نخواهد داشت.

هفتمین جا ماده 19 (استثنائات) هست که دوباره از عوامل اجرائی نام برده و می گوید:

ماده ۱۹- در موارد زير جبران خسارت در تعهد بيمه‌گر نخواهد بود:

۱- خسارتهای ناشی از عمد یا تقلب بیمه¬ گذار، عوامل اجرایی و یا كاركنان آنها با تشخیص مراجع قانونی ذیصلاح.

۷- كلیه حوادثی که طبق تشخیص مراجع قانونی ذیصلاح، بيمه‌گذار و یا عوامل اجرایی وی که مسئولیت آنها تحت پوشش این بیمه ¬¬نامه قرار گرفته است، مسئول آن شناخته نشوند.

وبالاخره هشتمین و آخرین جا ماده 20 هست:

ماده ۲۰- در موارد زير هر يك از طرفين بيمه‌نامه مي‌تواند با اخطار كتبي ۲۰ روزه بيمه‌نامه را فسخ نمايد:

۱- موارد فسخ از سوي بيمه‌گر:

– عدم پرداخت حق‌بیمه در سررسیدهای توافق شده مندرج در بیمه¬نامه.

– تشدید خطر و عدم موافقت بیمه¬ گذار با پرداخت حق‌بیمه اضافی مربوط.

– فوت بيمه‌گذار و عدم انجام وظايف و تعهدات وی در مقابل بیمه¬ گر توسط ورثه قانونی و یا عوامل اجرایی وی که مسئولیت آنها تحت پوشش این بیمه¬نامه قرار گرفته است.

حالا باید ببینیم ایا از این هشت مورد می توان تشخیص داد که چه اشخاصی جزو عوامل اجرائی هستند یا خیر.

[فرهاد عظیمی]

بخش سوم

مصادیق عوامل اجرائی:

به نظر من که هیچکدام از موارد بالا کمکی به ما برای شناسائی مصادیق عوامل اجرائی نمی کند. تنها چیزی که از اینها میشود برداشت کرد این است که انگار اینها که قرار است بعدها در گروه عوامل اجرائی قرار بگیرند یک وابستگی ای به بیمه گذار دارند. چون در بیشتر موارد بالا گفته شد «عوامل اجرائی وی». که منظور از وی همان بیمه گذار است.

حالا بیایید ببینیم کلیه اشخاصی که به هر نحوی در یک بیمه نامه مسئولیت کارفرما در قبال کارکنان می توانند نقش داشته باشند یا ارتباطی با این بیمه نامه داشته باشند را شناسائی کنیم تا ببینیم چه کسانی به صراحت عوامل اجرائی نیستند تا پس از کنار نهادن آنها ببینیم راجع به کدام ها باید باید بحث کنیم.

با توجه به متنوع بودن نقش ها در پروژه های ساختمانی و عمرانی ما این رشته ها را ملاک عمل قرار می دهیم. در این نوع فعالیت ها افراد درگیر در پروژه عبارتند از:

1. مالک یا صاحب کار یا کارفرما

2. مجری یا سازنده

3. پیمانکاران اعم از اصلی یا فرعی

4. طراح، محاسب و ناظر

5. مشاوران

6. کارکنان

7. اشخاص ثالث

البته این بدان معنا نیست که همه پروژه ها حتمن همه این هفت ردیف را دارند.

در ادامه تک تک هفت گروه بالا رو مورد بررسی قرار خواهیم داد.

[محمدتقی آرام فر]

با سلام

به نظر شما سرپرستان کارگاه ها، مدیران میانی شرکت ها، سرکارگر ها و … جزو عوامل اجرایی نیز محسوب می شوند ؟ یا به عبارت دیگه اگر بشه این نفرات رو همردیف شماره 6 اعلامی توسط شما (کارکنان) دونست، عوامل اجرایی هستن ؟

[فرهاد عظیمی]

من بعید می دونم اینها رو بشه عوامل اجرائی دونست. از مدیر عامل گرفته تا پایین ترین سطح افراد شاغل در یک سازمان جزء کارکنان محسوب میشن و مشمول ردیف شش هستند.

البته این گفتمان همچنان ادامه داره و در پست های بعدی به ردیف های 4 تا هفت هم خواهم پرداخت. ممنون از مشارکتتون.

[فرهاد عظیمی]

بخش چهارم

ردیف های یک و دو و سه

بیمه نامه کارفرما در قبال کارکنان معمولا توسط ردیف های 1 و 2 و 3 خریداری می شود. به این صورت که اگر بیمه نامه توسط ردیف یک یعنی مالک یا صاحبکار یا کارفرما خریداری شود، ردیف های دو و سه میشوند عوامل اجرائی وی. یا اگر ردیف دوم بیمه نامه را بخرد، در این صورت ردیف سوم میشود عامل اجرائی ایشان. در این خصوص بین صاحبنظران مسئولیت هیچ اختلافی نیست به همین دلیل به نظر نمیاد نیاز به توضیح بیشتر داشته باشه.

اما یک نکته اینجا وجود دارد و ان اینکه اگر ردیف سه بخرد، دیگر ردیف یک و دو عامل اجرائی وی نیستند و قاعدتاً مسئولیت انها تحت پوشش نخواهد بود و باید توافق جداگانه ای برای پوشش بیمه ای انها انجام بشود و با توجه به چارچوب تعیین شده از سوی بیمه مرکزی با ارائه پوشش تکمیلی یا درج بندی در شرایط خصوصی هم نمی شود این را پوشش داد. پس به ناچار باید یک بیمه مسئولیت جداگانه خریداری بشود.

مثلا تصور کنید وزارت نیرو انجام یک پروژه را با یک مناقصه به یک پیمانکار واگذار می کند و او فاز اول پروژه را به یک پیمانکار فرعی واگذار کند و وی را موظف به خرید بیمه نامه نماید و چنین شرط کند که در زمان خرید بیمه نامه مسئولیت، مسئولیت من یعنی پیمانکار اصلی و کارفرما یعنی وزارت نیرو رو هم باید بیمه کنی.

در چنین حالتی اگر پیمانکار فرعی بیمه نامه را به نام خودش بخرد به آن مشکلی که در بالا اشاره کردیم می خورد و نمی تواند مسئولیت اشخاص بالادستی خودش را در این بیمه نامه پوشش بدهد و باید برای پوشش مسئولیت انها یک بیمه نامه جداگانه بخرد.

برای حل این مشکل یک راهکار این است که با پیمانکار اصلی و به واسطه وی با کارفرما هماهنگ بشود تا بیمه نامه به نام کارفرما یعنی کسی که در راس امور است صادر و پیمانکار اصلی و این پیمانکار به عنوان عوامل اجرائی معرفی بشوند.

راهکار دوم هم این است که یک بیمه نامه برای خودش بخرد و یک بیمه نامه برای پوشش مسئولیت کارفرما و پیمانکار اصلی در قبال کارکنان و سایرین. برای این بخش پیشنهاد ما بیمه مسئولیت مدنی عمومی هست.

در جمع بندی باید بگویم که ردیف های یک و دو و سه می توانند در یکی از دو گروه زیر قرار بگیرند:

1. گروه بیمه گزاران.

2. گروه عوامل اجرائی.

[پوریا مبینی]

با سلام و عرض احترام
به نظر با توجه به معنی تحت اللفضی “عوامل اجرائی” و در نظر گرفتن ماده 332 قانون مدنی، بیمه گزار و هر “مباشری” البته در راستای موضوع فعالیت بیمه نامه می توانند به عنوان عوامل اجرائی قرار گیرند.بیمه گزار که تکلیفش مشخص می باشد.در نهایت هر شخصی که بیم آن برود در زمان وقوع خطر و ایجاد خسارت، از باب مباشرت مسئول شناخته شود، می تواند در گروه عوامل اجرائی قرار گیرد.هر یک از رسته های هفتگانه فوق الاشاره بسته به موضوع فعالیت و خسارت ممکن است مسئول، مسبب و مباشر باشند.اما عوامل اجرائی که خود دارای رابطه کاری(کارفرمایی-کارگری) با بیمه گزار هستند احتمالاً تنها می توانند در نقش مباشر باعث ایجاد خسارت شوند.در دسته بندی هفتگانه اعلام شده تکلیف گروه 1 ، 6 و 7 با توجه به متن بند 3 ماده 2 آئین نامه مشخص شده که احتمالاً هیچگاه به عنوان عوامل اجرائی لحاظ نمی شوند.سایر دسته های اعلامی به نسبت هر پروژه و هر موضوع فعالیت می توانند در رسته عوامل اجرائی قرار گیرند. به نظر باز بودن و عدم تحدید این تعریف یکی از نقائص این آئین نامه می باشد.مطمئناً در پروژه های بزرگ تعداد عوامل اجرائی به اندازه ای است که شناسائی آن بسیار سخت و کارفرمایانی که به این موضوع توجه نداشته باشند نمی توانند از آن منتفع گردند.

• این پاسخ 3 سال، 1 ماه پیش توسط  پوریا مبینی ویرایش شد.

[فرهاد عظیمی]

بله رویه ای که اخیراً تعدادی از مدیران بیمه های مسئولیت در راستای رفتار متحدالشکل در قبال درخواست های سازمان نظام مهندسی یکی از استانها گرفتند، دقیقا مطابق با همین نظر جنابعالی است و توافق کردند که بجز ردیف های 1 و 6 و 7 سایر ردیف ها را جزو عوامل اجرائی قلمداد نمایند.

اما همانطور که عرض کردم توافق کردند و ما اینجا می خواهیم بحث کنیم که چه چیزی درست است.

[محمدسعید الفتی]

جناب آقای عظیمی سلام،

بحثی را که در بارة « عوامل اجرایی» و علت گنجاندن آن در آیین نامه 98 مطرح فرموده اید. اگر اشتباه نکنم هنگام بازنگری آیین نامه 80 در سندیکا و کمیسیون تخصصی شورای عالی بیمه و جلساتی که در بیمه مرکزی برگزار شد و جنابعالی هم حضور داشتید؛ عبارت « عوامل اجرایی» را جناب آقای طهماسبی که در آن موقع عضو شورای عالی بیمه هم بودند پیشنهاد دادند و مورد قبول بیمه مرکزی هم قرار گرفت و در آیین نامه نوشته شد.

اما علت آن:

اگر به یاد داشته باشید در کلوزهای مختلفی که بیمه گران همراه با بیمه نامه مسؤولیت کارفرما عرضه می کردند، مسئولیت افراد مختلفی را با عناوین پیمانکار، پیمانکار فرعی، خویش فرما، مهندس محاسب، ناظر و غیره پوشش می دادند که جای مناقشه هم داشت. قبل از آن ، در طی مذاکرات و مباحثی که در سندیکا برای تهیه پیش نویس اصلاح آیین نامه داشتیم قرار بود که در بخش تعاریف بنویسیم بیمه گذار کیست و کسانی را که مسؤولیت آنها بیمه می شود از جمله بیمه گذار را، « بیمه شده یا بیمه شدگان» بنامیم. در جلسات بیمه مرکزی گفته شد که اصطلاح « بیمه شده» در بیمه های اشخاص رایج است و خلاصه علی رغم توضیحات متعدد و ارجاع به کتاب آقای دکتر ایزانلو با نوشتن اصطلاح بیمه شده مخالفت شد و جایگزین آن « عوامل اجرایی» گذاشته شد با این قید که نام آنها در شرایط خصوصی نوشته شود. در هر صورت این هم راه حلی بود که از تعداد کلوزها بکاهد.

با توضیحاتی که عرض کردم به نظر من « عوامل اجرایی» با ذکر نام ویا سمت در شرایط خصوصی همان حکم «بیمه شدگان» یعنی اشخاصی که مسؤولیت آنها در همان بیمه نامه همزمان بیمه می شود را دارد و چون به انتخاب بیمه گذار است ممکن است الزاماً کار اجرایی هم نداشته باشند. بنابراین بیمه گر باید دقت کند که اگر نام ویا سمت عوامل اجرایی را در شرایط خصوصی ننویسد، هر شخصی به ويژه در کارهای ساختمان سازی که اشخاص متعددی کارهای مختلفی را انجام می دهند و معمولاً کوتاه مدت و بدون قرارداد مکتوب هم هستند می توانند عامل اجرایی به حساب آید. البته در پروژه های عمرانی بزرگ معمولاً نام و سمت اشخاص با قرارداد مکتوب آشکارتر و قابل شناسایی است. در گفتگوها هم شاهد بودیم که برخی به صدور بیمه نامه مجزا برای هر یک از دست اندرکاران باور داشتند که بازار با توجه به تجربه و روش جاری پذیرای این رویه نیست.

آنچه که باید یادآور شوم این است که پیچیدگی در احراز مسؤولیت، گرایش قانونگذاران در جهت مفروض دانستن مسؤولیت بیشتر شده است که خسارت زیاندیده بدون جبران باقی نماند که نمونه بارز آن « قانون بیمة اجباری خسارات وارد شده در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه » است که اشاره ای به تقصیر و مسؤولیت ندارد و اگر تقصیری هم اثبات شود تنبیه کیفری خواهد داشت.

ارادتمندم الفتی 24/03/1400

[فرهاد عظیمی]

بله جناب آقای الفتی. کاملاً درست می فرمایید. من خیلی تلاش کردم که اصطلاح بیمه شده رو در آیین نامه 98 بگنجونم، حتی دوستان در خصوص درستی بحث متقاعد هم شدند، ولی متاسفانه برای درج در آیین نامه زیر بار نرفتند. و اگر قبول کرده بودند تقریبا می توان گفت تمامی این مشکلاتی که اکنون در خصوص عوامل اجرائی داریم منتفی بود.

این موضوع را بنده در مقاله ای که سال 1397 تحت عنوان «گزارش مدیریتی 2» در پژوهشکده بیمه منتشر شد نیز آورده بودم که تصویری از بخش مربوط به این بحث رو پیوست این گفتمان می کنم.

[فرهاد عظیمی]

بخش پنجم

ردیف های شش و هفت:

علت اینکه ردیف های شش و هفت را قبل از چهار و پنج مطرح می کنم، ساده بودن بحث در خصوص این دو ردیف است. بعید می دانم کسی در خصوص اینکه اشخاص ثالث با آن تعریفی که در بیمه مسئولیت از آن می شود؛ یعنی اشخاصی که هیچ گونه ارتباطی با پروژه در دست انجام ندارند، عوامل اجرائی پروژه یا عوامل اجرائی بیمه گذار نیستند تردیدی داشته باشد. به همین دلیل با خیال راحت می توان گفت مطمئناً منظور از عوامل اجرائی هر که هم که باشد، اشخاص ثالث را در بر نمی گیرد.

اما در خصوص کارکنان دلیل دیگری داریم. اینجا موضوع به همین راحتی نیست. حتی شاید عده ای اعتقاد داشته باشند که منظور از عوامل اجرائی وی تنها و تنها کارکنان هستند و دیگر هیچ. این عده بی راه نمی گویند ولی باید ببینیم آیین نامه در این خصوص چه می گوید.

در بند 4 از ماده 2 در تعریف کارکنان می گوید:

۴- کارکنان: افرادي که طبق قانون کار یا سایر قوانین و مقررات کشور به عنوان کارگر یا کارمند بیمه گذار فعالیت می نمایند. در صورتی که مسئولیت عوامل اجرایی بیمه گذار تحت پوشش بیمه قرار گرفته باشد، کارکنان آنها نیز مشمول این تعریف می گردند.

با این بند قضیه روشن است. شورای عالی بیمه اصلا قصد نداشته کارکنان را جزء عوامل اجرائی بداند و ترجیح داده آنها را همان کارکنان بنامد. از طرف دیگر اگر چنین قصدی داشت دست کم باید قسمت اخر عبارت را بدینگوینه می نوشت« در صورتی که مسئولیت عوامل اجرایی بیمه گذار تحت پوشش بیمه قرار گرفته باشد، عوامل اجرائی آنها نیز مشمول این تعریف می گردند»

بنابراین همین شیوه نگارش کافی است تا قانع شد که کارکنان نیز عوامل اجرائی نیستند.

[فرهاد عظیمی]

درود دوباره

پوزش از بابت تاخیر

از هفت تا ردیفی که مطرح کردیم ردیف های 4 و 5 باقی مانده یعنی:

4. طراح، محاسب و ناظر

5. مشاوران

به نظر من هیچ کدام از این دو گروه جزء عوامل اجرائی بیمه گذار نیستند. اینها عوامل اجرائی سازمان نظام مهندسی و یا وزارت مسکن و شهرسازی هستند تا پروژه مطابق استانداردهای در نظر گرفته شده در قوانین و مقررات پیش برود. مهندس ناظر به دستور بیمه گذار کار نمی کند بلکه از بیرون آمده کار بیمه گذار را چک کند و اگر انحرافی داشت آنرا بگوید و حتی اگر بیمه گذار گوش نداد گزارش دهد. پس این ها را نمی توان عوامل اجرائی بیمه گذار دانست.

در خصوص ردیف 5 یعنی مشاوران قضوات کمی سخت است. اگر وظیفه مشاور را مشاوره دادن بدانیم در این صورت او کار اجرائی نمی کند بلکه همانند کسی است که کنار بیمه گذار ایستاده و در گوشش می گوید چه کار کند. بیمه گذار هم یا خودش آن کار را انجام می دهد یا به عوامل اجرائی می گوید تا کار را انجام دهند. ولی اگر مشاور را به صورت یک شرکت در نظر بگیریم موضوع کمی فرق می کند. در هر حال نظر من این است که بر اساس واژگان مشاور را نمی توان جزء عوامل اجرائی بیمه گذار قلمداد نمود.