قاعده نسبی در بیمه و انواع آن

[علی اصغر کاووسی]

قاعده نسبی سرمایه

قاعده نسبی سرمایه در بیمه های اموال کاربرد دارد. اگر بیمه گزار سرمایه تحت پوشش بیمه نامه را کمتر از واقعیت اعلام کند در زمان محاسبه خسارت به همان نسبتی که سرمایه را کمتر اعلام نموده، خسارت کمتری خواهد گرفت.

مجوز بیمه گران برای اعمال قاعده نسبی سرمایه در ماده ده قانون بیمه مصوب 1316 داده شده است. این ماده می گوید:

ماده 10- در صورتی که مالی به کمتر از قیمت واقعی بیمه شده باشد، بیمه گر فقط به تناسب مبلغی که بیمه کرده است با قیمت واقعی مال مسئول خسارت خواهد بود.

به مثال زیر دربیمه بدنه توجه فرمائید:

بیمه گزار خودروی خود را به مبلغ 100میلیون تومان بیمه کرده است، درحالی که ارزش واقعی آن 200 میلیون تومان است در این حالت کم بیمه گی اتفاق افتاده و در زمان محاسبه خسارت قاعده نسبی سرمایه باید اعمال شود. اگرخسارتی به مبلغ 20میلیون تومان رخ دهد فقط مبلغ 10میلیون از خسارت به بیمه گزار پرداخت میگردد.

فرمول محاسبه قاعده نسبی سرمایه به شرح زیر است:

خسارت قابل پرداخت = خسارت واقع شده ضربدر (ارزش بیمه شده تقسیم بر ارزش واقعی)

خسارت قابل پرداخت= 20.000.000* (100/200) = 10.000.000

[نازنین یادگاری]

قاعده نسبی حق بیمه

قاعده نسبی حق بیمه در بیمه های مسئولیت کاربرد دارد. بر خلاف بیمه های اموال که در آنها سرمایه مهمترین عامل تعیین کننده حق بیمه است، در بیمه های مسئولیت سرمایه نقش چندانی در تعیین حق بیمه ندارد بلکه سایر فاکتورهاست که میزان حق بیمه را تعیین می کند. مثلا در بیمه نامه مسئولیت کارفرما در قبال کارکنان، تعداد کارکنان اثر زیادی بر میزان حق بیمه دارد. یا در بیمه نامه مسئئولیت ناشی از اجرای عملیات ساختمانی (ابنیه)، عمق گودبرداری و عرض زمین و جنس خاک بر نرخ و در نهایت حق بیمه اثر می گذارد. به همین دلیل در بیمه های مسئولیت به جای قاعده نسبی سرمایه از قاعده نسبی حق بیمه استفاده می شود.

مثلاً اگر بیمه گزار تعداد کارکنان یا کارگران را کمتر از تعداد واقعی اعلام کند، در صورت بروز حادثه، خسارت آن به نسبت حق بیمه پرداخت شده به حق بیمه ای که باید پرداخت میشد، محاسبه و پرداخت خواهد شد.

قانون بیمه در ماده 13 این مجوز را به بیمه گر داده است. این ماده می گوید:

ماده 13 قانون بیمه : …. در صورتی که مطالب اظهار نشده یا اظهار خلاف واقع بعد از وقوع حادثه معلوم شود خسارت به نسبت وجه بیمه پرداختی و وجهی که بایستی در صورت اظهار خطر به طور کامل و واقع پرداخت شده باشد تقلیل خواهد یافت.

فرمول محاسبه قاعده نسبی حق بیمه به شرح زیر است:

خسارت قابل پرداخت = خسارت واقع شده ضربدر (حق بیمه درج شده در بیمه نامه تقسیم بر حق بیمه واقعی که باید در بیمهنامه درج می شد)

[علی اصغر کاووسی]

حالت هایی وجود دارد که علی رغم کم بیمه گی، بیمه گر در زمان خسارت، حق اعمال قاعده نسبی را ندارد. یکی از این موارد صدور بیمه نامه با ارزش توافق شده (Agreed Value) است.

بیمه نامه با ارزش توافق شده (Agreed Value):

گاهی بیمه گر و بیمه گزار بر سر ارزش واقعی دارایی ای که می خواهند تحت پوشش بیمه درآورند در زمان صدور بیمه نامه اختلاف دارند. بنابراین تصمیم می گیرند که بیمه نامه را با ارزشی که مورد توافق هر دو طرف می باشد بیمه نمایند. به این حالت بیمه «با ارزش توافق شده» می گویند. در چنین مواردی اگر خسارتی وارد شود، بیمه گر نمی تواند به بهانه کم بیمه شدگی، اقدام به اعمال ماده ۱۰ یا قاعده نسبی نماید. چون بیمه نامه با ارزش توافق شده صادر شده است و شرکت بیمه خسارت را تا سرمایه بیمه نامه بدون اعمال ماده ۱۰ یا قاعده نسبی خسارت پرداخت می کند.

به عنوان مثال، فرض کنید که شخصی می خواهد یک هواپیما یا کشتی را بیمه کند . بیمه گزار مدعی است که دارایی وی ده میلیون دلار می ارزد ولی بیمه گر می گوید پانزده میلیون دلار می ارزد. یا فرض کنید حدود قیمت را می دانند ولی هیچ یک قیمت دقیق را ندارد و کارشناسی هم برای ارزشگذاری یافت نمی شود. در این حالت دو طرف تصمیم می گیرند بیمه نامه را مثلا با 12 میلیون دلار صادر نمایند. در این روش صدور حتما باید عبارت زیر در بیمه نامه نوشته شود:

این بیمه نامه با «ارزش توافق شده» صادر شده است و در زمان خسارت بیمه گر حق اعمال قاعده نسبی را ندارد.

[نازنین یادگاری]

یکی دیگر از حالت هایی که علیرغم کم بیمه گی، بیمه گر در زمان خسارت، قاعده نسبی اعمال نمی کند. صدور بیمه نامه به روش «اولین خسارت» ( “first loss” ) است.

بیمه نامه به روش اولین خسارت “first loss”:

می دانیم که میزان سرمایه هر چه بیشتر باشد حق بیمه بیمه نامه بیشتر خواهد شد. از طرفی هر چه حق بیمه بالاتر برود امکان خرید بیمه نامه به علت گران بودن آن کم است. در چنین حالتهایی که از یک طرف بیمه گزار حاضر نیست سرمایه را کمتر از واقع اعلام کند ( از اعمال قاعده نسبی می ترسد) و از طرف دیگر بیمه گر هم چون کل سرمایه را بیمه می کند حاضر نیست حق بیمه کمتری بگیرد، از روش اولین خسارت استفاده می شود.

در این شیوه:

1. کل سرمایه بیمه می شود ولی
2. بیمه گر در بیمه نامه حد غرامت تعیین می کند.
3. حق بیمه آن بسیار کمتر از حالتی است که بیمه نامه با سرمایه کامل و به صورت عادی بیمه می شود.

میزان حد غرامت نیز بر اساس میزان خسارت احتمالی در صورتی که هنگام آتش سوزی هیچ یک از سیستم های اطفاء حریق نتوانند آتش
را خاموش کنند و آتش سوزی یا با مانع یا مواردی برای سوختن باقی نماند و
آتش خاموش شود (MPL) ، محاسبه و تعیین می شود.